Агро-Инновациялар
Суғориш тизимлари
17.03.2021
Ҳозирги кунда ресусрларни тежайдиган суғориш технологиялари суғорадиган ерларнинг атиги 328 минг гектарида ёки умумий экин майдонининг 7%ида жорий этилган
Ҳозирги кунда мамлакатдаги 20%га яқин фойдаланиладиган суви Ўзбекистон ҳудудида, қолган 80%и трансчегаравий дарёлар – Амударё ва Сирдарё - сувларидан шаклланади. Мамлакатда ўрта йиллик сув истеъмоли 44-48 млрд. м3ни ташкил қилиб сув ресурсларнинг асосий қисми ёки 85%дан ортиғи қишлоқ хўжалик суғориш мақсадларига фойдаланилади.
Ҳозирги кунда 3 млн. 200 минг ер гектарига 46 млрд. м3 сув сарфланади. Умумий узунлиги 180 минг кмни ташкил этган 23% суғориш тармоқлари охирги 30-35 йил мобайнида янгиланмаганлини сабабли экиш мавсумига атиги 60% сув етиб боради. Қишлоқ хўжалигини замонавий усуллар ёрдамида бошқариши сувдан самарали фойдаланишни талаб қилиб ресусрларни тежайдиган суғориш технологияларини жорий этиш, жумладан, томчилатиб, ёмғир суғориши, полиэтилен парда ва кўчма пластик қувурлар ёрдамида сувни етказиб беришни тақозо этади.
Шу мақсадда, Ўзбекистонда қишлоқ хўжалик экинларни етиштиришда тежовчи технологияларни жорий этилган деҳқон ва фермер хўжаликларни қўллаб-қувватлаш ва рағбатлантиришга қаратилган бир қатор меъёрий ҳужжатлар қабул қилинди.
Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг бир қатор қарорларига мувофиқ томчилатиб суғориш технологияларини жорий этиш учун экиладиган майдоннинг ҳар бир гектари учун 8 млн сўм миқдорида субсидиялар тақдим этилмоқда.
Шу билан бир қаторда, Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 367 моддасига кўра томчилатиб суғориш технологияларини жорий этилган ер майдонлари 5 йилга ягона ер солиғидан озод қилинади. Ушбу ёки бошқа меъёрий ҳужжатларнинг қабул қилиниши мазкур соҳаси ривожланишининг асосий омили бўлиб хизмат қилади.
Аммо мажмуий ва оқилона сув ресурсларидан фойдаланиш, бошқариш ва муҳофаза қилиш, шунингдек деҳқон ва фермер хўжаликларга сув етказиб бериш хизмати давлат ҳисобидан амалга оширилиши туфайли фермер хўжаликларнинг сув тежаш масъулияти паст даражада қолмоқда. Жумладан, гарчи томчилатиб суғориш қишлоқ хўжалигининг энг оқилона суғориш технологияси сифатида ҳисобланса ҳам ҳозирги кунда ресусрларни тежайдиган суғориш технологиялари суғорадиган ерларнинг атиги 328 минг гектарида ёки умумий экин майдонининг 7%ида жорий этилган. Томчилатиб суғориш технологиясининг афзалликлари анъанавий усул билан фойдаланиладиган сувнинг 40-50%ни иқтисод қилиб меҳнат ва ресурсларга харажатлар 30%га пасайишидан иборат. Шунингдек, мазкур усул ўғитларга харажатларни 37%га камайтириб ҳосилдорликни эса 15 - 20 центнерга оширишини таъминлайди. Тупроқ эррозияси, ер ости сувларнинг сатҳи ва шўрланиши ҳам пасаяди.
Музокаралар давомида замонавий технологияларнинг аграр соҳасига жорий этилиши бўйича масалалар атрофлича кўриб чиқилди, технологиялардан фойдаланишга доир амалий тавсиялар берилди.
3,2 миллиона га ерларни суғоришга 46 миллиардов кубометр сув сарфланса ҳам далаларга умумий ҳажмидан атиги 60%и етиб боради. Бунинг сабабларнинг бири — умумий узунлиги 180 минг кмни ташкил топган суғориш тармоқлари атиги 23%ида бетон қопламаси мавжуд; бундан ташқари, суғориш тармоқлар 30-35 йил мобайнида янгиланмай келмоқда.
Деярли барча — 98% — экин майдонлари эски усулда суғорилиб экинлар эса оқилона тарзда жойлаштирилмаган. Ҳеч қандай идора сувдан самарали фойдаланиш, уни ҳисоб-китоб қилиш, суғориш тизимларда сув тежовчи технологияларни жорий этишга доир талабларни олдига сурмайди.
Ўзбекистонда минтақаларнинг сув билан таъминлаганлиги ва сув тежовчи технологияларни жорий этиш имконидан келиб чиқиб қишлоқ хўжалик экинларининг жойлаштириш бўйича такомиллаштирилган тизини ишлаб чиқиши режалаштирилмоқда.
Сув хўжалик вазирлиги 61 сув хўжалик объектларида 7 млн АҚШ доллари Жанубий Корея гранти ҳисобидан реал вақт ҳолатида сув сарфланишини назорат қилиш имконини берадиган "Ақлий сув" тизимини жорий этишини режалаштирган. Кейинги йилда ушбу тизим камида 120 объектида, 2023 йилда эса 300 объектида жорий этилади.
Энергетика вазирлиги 1700 насос станцияларини электроқувватидан фойдаланишни автоматлаштирилган назорат тизимига улаб соҳадаги ахборот технологияларнинг жорий этилишини таъминланишига жавобгардир.
Бундан ташқари, мамлакатнинг 22 туманларида сув хўжалигининг 50 объектини хусусий секторга берилиши режалаштирилмоқда.
Тармоқ раҳбарларнинг таъкидлашича, сув тежовчи технологияларни Фарғона вилоятида жорий этиш натижасида фермерларнинг сув таъминотига харажатларни 50%га, ўғитларга — 37%га, ёқилғига — 35%га камайтиришга муваффак бўлди. Кейинги йилда сув тежовчи технологияларни экин майдонларнинг 200 минг гектарга, 2025 йилга қадар эса —1 миллион гектарга жорий этилиши режалаштирилмоқда.
Ўзбекистон сув хўжалиги ташкилотларнинг тасарруфида 4000 суғориш қудуқлари мавжуд бўлиб уларнинг ҳар бири 30 гектар майдонга хизмат кўрсатиб, қудуқларнинг фаолиятига йилда 40−50 млн. сўм сарфланади. 2020 йилда ер ости қудуқ сувидан фойдаланувчиларни сув тежовчи технологиялар ва қуёш панеллардан фойдаланишга ўтказишни режалаштирилмоқда.
Сув хўжалиги объектларни қуриш, реконструкция ва эксплуатация қилиш соҳасида рақобатни яратиш мақсадида Сув хўжалик вазирлиги тизимидан 57 пудрат ташкилотларни чиқариб уларни алоҳида акциядорлик жамиятига бирлаштирилиши режалаштирилган. Натижада, сув фойдаланувчилар ассоциацияларнинг фаолияти оптимизациялаштирилган бўлиб ассоциациялар эса инвестицияларни жалб этиш ҳуқуқида эга, тасарруфида махсус техникалари мавжуд бўлган ва фермерларга сифатли хизмат кўрсатиш билан шуғулланадиган профессионал идораларга айланади.
Ҳозирги кунда 3 млн. 200 минг ер гектарига 46 млрд. м3 сув сарфланади. Умумий узунлиги 180 минг кмни ташкил этган 23% суғориш тармоқлари охирги 30-35 йил мобайнида янгиланмаганлини сабабли экиш мавсумига атиги 60% сув етиб боради. Қишлоқ хўжалигини замонавий усуллар ёрдамида бошқариши сувдан самарали фойдаланишни талаб қилиб ресусрларни тежайдиган суғориш технологияларини жорий этиш, жумладан, томчилатиб, ёмғир суғориши, полиэтилен парда ва кўчма пластик қувурлар ёрдамида сувни етказиб беришни тақозо этади.
Шу мақсадда, Ўзбекистонда қишлоқ хўжалик экинларни етиштиришда тежовчи технологияларни жорий этилган деҳқон ва фермер хўжаликларни қўллаб-қувватлаш ва рағбатлантиришга қаратилган бир қатор меъёрий ҳужжатлар қабул қилинди.
Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг бир қатор қарорларига мувофиқ томчилатиб суғориш технологияларини жорий этиш учун экиладиган майдоннинг ҳар бир гектари учун 8 млн сўм миқдорида субсидиялар тақдим этилмоқда.
Шу билан бир қаторда, Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 367 моддасига кўра томчилатиб суғориш технологияларини жорий этилган ер майдонлари 5 йилга ягона ер солиғидан озод қилинади. Ушбу ёки бошқа меъёрий ҳужжатларнинг қабул қилиниши мазкур соҳаси ривожланишининг асосий омили бўлиб хизмат қилади.
Аммо мажмуий ва оқилона сув ресурсларидан фойдаланиш, бошқариш ва муҳофаза қилиш, шунингдек деҳқон ва фермер хўжаликларга сув етказиб бериш хизмати давлат ҳисобидан амалга оширилиши туфайли фермер хўжаликларнинг сув тежаш масъулияти паст даражада қолмоқда. Жумладан, гарчи томчилатиб суғориш қишлоқ хўжалигининг энг оқилона суғориш технологияси сифатида ҳисобланса ҳам ҳозирги кунда ресусрларни тежайдиган суғориш технологиялари суғорадиган ерларнинг атиги 328 минг гектарида ёки умумий экин майдонининг 7%ида жорий этилган. Томчилатиб суғориш технологиясининг афзалликлари анъанавий усул билан фойдаланиладиган сувнинг 40-50%ни иқтисод қилиб меҳнат ва ресурсларга харажатлар 30%га пасайишидан иборат. Шунингдек, мазкур усул ўғитларга харажатларни 37%га камайтириб ҳосилдорликни эса 15 - 20 центнерга оширишини таъминлайди. Тупроқ эррозияси, ер ости сувларнинг сатҳи ва шўрланиши ҳам пасаяди.
Музокаралар давомида замонавий технологияларнинг аграр соҳасига жорий этилиши бўйича масалалар атрофлича кўриб чиқилди, технологиялардан фойдаланишга доир амалий тавсиялар берилди.
3,2 миллиона га ерларни суғоришга 46 миллиардов кубометр сув сарфланса ҳам далаларга умумий ҳажмидан атиги 60%и етиб боради. Бунинг сабабларнинг бири — умумий узунлиги 180 минг кмни ташкил топган суғориш тармоқлари атиги 23%ида бетон қопламаси мавжуд; бундан ташқари, суғориш тармоқлар 30-35 йил мобайнида янгиланмай келмоқда.
Деярли барча — 98% — экин майдонлари эски усулда суғорилиб экинлар эса оқилона тарзда жойлаштирилмаган. Ҳеч қандай идора сувдан самарали фойдаланиш, уни ҳисоб-китоб қилиш, суғориш тизимларда сув тежовчи технологияларни жорий этишга доир талабларни олдига сурмайди.
Ўзбекистонда минтақаларнинг сув билан таъминлаганлиги ва сув тежовчи технологияларни жорий этиш имконидан келиб чиқиб қишлоқ хўжалик экинларининг жойлаштириш бўйича такомиллаштирилган тизини ишлаб чиқиши режалаштирилмоқда.
Сув хўжалик вазирлиги 61 сув хўжалик объектларида 7 млн АҚШ доллари Жанубий Корея гранти ҳисобидан реал вақт ҳолатида сув сарфланишини назорат қилиш имконини берадиган "Ақлий сув" тизимини жорий этишини режалаштирган. Кейинги йилда ушбу тизим камида 120 объектида, 2023 йилда эса 300 объектида жорий этилади.
Энергетика вазирлиги 1700 насос станцияларини электроқувватидан фойдаланишни автоматлаштирилган назорат тизимига улаб соҳадаги ахборот технологияларнинг жорий этилишини таъминланишига жавобгардир.
Бундан ташқари, мамлакатнинг 22 туманларида сув хўжалигининг 50 объектини хусусий секторга берилиши режалаштирилмоқда.
Тармоқ раҳбарларнинг таъкидлашича, сув тежовчи технологияларни Фарғона вилоятида жорий этиш натижасида фермерларнинг сув таъминотига харажатларни 50%га, ўғитларга — 37%га, ёқилғига — 35%га камайтиришга муваффак бўлди. Кейинги йилда сув тежовчи технологияларни экин майдонларнинг 200 минг гектарга, 2025 йилга қадар эса —1 миллион гектарга жорий этилиши режалаштирилмоқда.
Ўзбекистон сув хўжалиги ташкилотларнинг тасарруфида 4000 суғориш қудуқлари мавжуд бўлиб уларнинг ҳар бири 30 гектар майдонга хизмат кўрсатиб, қудуқларнинг фаолиятига йилда 40−50 млн. сўм сарфланади. 2020 йилда ер ости қудуқ сувидан фойдаланувчиларни сув тежовчи технологиялар ва қуёш панеллардан фойдаланишга ўтказишни режалаштирилмоқда.
Сув хўжалиги объектларни қуриш, реконструкция ва эксплуатация қилиш соҳасида рақобатни яратиш мақсадида Сув хўжалик вазирлиги тизимидан 57 пудрат ташкилотларни чиқариб уларни алоҳида акциядорлик жамиятига бирлаштирилиши режалаштирилган. Натижада, сув фойдаланувчилар ассоциацияларнинг фаолияти оптимизациялаштирилган бўлиб ассоциациялар эса инвестицияларни жалб этиш ҳуқуқида эга, тасарруфида махсус техникалари мавжуд бўлган ва фермерларга сифатли хизмат кўрсатиш билан шуғулланадиган профессионал идораларга айланади.
© "Гумимакс – икки томонлама куч " 2018-2021 онлайн каталоги
